Charakter prawny planu podziału a jego skutki

Przez powstanie „skutków planu podziału” należy rozumieć moment, z którym należność wierzyciela stwierdzoną tytułem wykonawczym (albo należną na mocy innych aktów lub dokumentów) można uznać za zaspokojoną w wyniku podziału, co jest zarazem tożsame z zaistnieniem zdarzenia cywilnoprawnego pociągającego za sobą wygaśnięcie zobowiązań i – od strony formalnej – utratą ex lege przymiotu wykonalności przez tytuł wykonawczy.

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że najstosowniejszym byłoby przyjęcie, że plan podziału zaczyna wywoływać skutki z momentem jego uprawomocnienia się. Wtedy to nadaje się on do wykonania. Takie rozwiązanie, jakkolwiek nierzadko przyjmowane w dotychczasowej praktyce, nie uwzględnia dynamiki postępowania egzekucyjnego. Z zasady bowiem na egzekwowane należności składa się nie tylko należność główna, mająca charakter statyczny, lecz również odsetki od niej, które przyrastają z każdym dniem. Należy zauważyć, że w momencie sporządzania planu podziału organ egzekucyjny powinien brać pod uwagę aktualną wysokość zadłużenia i rozliczać je z uwzględnieniem treści art. 1025 i art. 1026 k.p.c. Z kolei uprawomocnienie się planu podziału może nastąpić wiele tygodni po dacie jego sporządzenia. Przyjęcie koncepcji, w myśl której skutki sporządzenia planu powstają z dniem jego uprawomocnienia się, prowadziłoby do przyjęcia, że pełne zaspokojenie przypadających wierzycielom należności nigdy nie będzie możliwe. Między momentem sporządzenia planu podziału a jego uprawomocnienia narastałyby bowiem dalsze odsetki od objętych nim należności.

Tym samym bardziej rozsądne wydaje się być stanowisko, zgodnie z którym z momentem uprawomocnienia się plan podziału wywiera skutek ex tunc – na dzień jego sporządzenia. Tylko przy takim modelu możliwe jest pełne skonsumowanie objętych nim należności w taki sposób, by zostały one w pełni zaspokojone w takim zakresie, w jakim to wynika z planu podziału.

Począwszy od 1 lipca 2023 r., konieczność takiej wykładni wynika wprost z art. 1028 § 5 k.p.c. Przewiduje on, że plan podziału w zakresie podlegających wypłacie sum, które przypadają poszczególnym uczestnikom podziału, w razie uprawomocnienia się wywiera skutek na dzień jego sporządzenia. Nie dotyczy to planu podziału, do którego stosuje się przepis art. 1029. Wywarcie skutku na dzień sporządzenia planu oznacza, że przyznane do wypłaty poszczególnym wierzycielom sumy stają się ich własnością z datą na dzień sporządzenia planu. Nieco inaczej rzecz się ma z kwotami złożonymi na rachunek depozytowy Ministra Finansów. W razie jednak wykazania przez wskazanego w planie wierzyciela, że ustała przyczyna wstrzymania wypłaty sumy, również wtedy należy przyjąć, że sumy wskazane w planie stały się jego własnością już na dzień sporządzenia planu. (…)

Opisany stan rzeczy pociąga za sobą istotne konsekwencje w odniesieniu do odsetek od sum uzyskanych w toku egzekucji i złożonych na rachunku depozytowym. Skoro bowiem plan podziału jest orzeczeniem o charakterze konstytutywnym, wywierającym określone skutki zarówno w sferze materialnoprawnej (zaspokojenie wierzyciela z określoną datą), jak i procesowej (pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego), to skutki te powinny wpływać na los sum złożonych na rachunku depozytowym. Jak już zauważono, z momentem uprawomocnienia się planu podziału powstaje po stronie organu egzekucyjnego obowiązek jego wykonania, lecz sam skutek związany z zaspokojeniem wierzyciela następuje z mocy prawa ex tunc. Należy więc przyjąć, że konsekwencją nabycia prawa własności przyznanych wierzycielowi sum jest uznanie takiego wierzyciela za uprawnionego w rozumieniu art. 808 § 2 k.p.c. Zaakceptowanie tej tezy powinno prowadzić do przyjęcia, że odsetki od sum przyznanych w planie podziału, narosłe na rachunku depozytowym Ministra Finansów między chwilą sporządzenia planu podziału a wypłatą objętych nim należności osobie uprawnionej, stanowią pożytek cywilny tej osoby (dotyczy to tak dłużnika, jak i wierzyciela). Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do pokrzywdzenia wierzycieli, których należności zostają skonsumowane z datą wsteczną (co uniemożliwia dalsze naliczanie odsetek od dochodzonych należności po dacie sporządzenia planu), z drugiej zaś strony, otrzymują swoje należności dopiero jakiś czas po uprawomocnieniu się planu podziału. Skoro zresztą określona suma przypada z dniem sporządzenia planu na rzecz wierzyciela, to brak jest powodów do przyjęcia, że narosłe od niej w depozycie odsetki miałyby przypadać komuś innemu.

Tym samym, mamy w postępowaniu egzekucyjnym do czynienia ze znajdującą aksjologiczne uzasadnienie symetrią. Dłużnik jest beneficjentem odsetek narosłych na rachunku depozytowym od momentu złożenia na ten rachunek ceny nabycia, aż do momentu sporządzenia planu, z kolei efektem zwolnienia go z długu na mocy tegoż planu podziału, beneficjentami dalszych odsetek, aż do momentu wypłaty, stają się wierzyciele, którym przyznano określone sumy do wypłaty. Przyjęcie, że po dniu sporządzenia planu odsetki od zdeponowanych sum nadal należą się dłużnikowi, naruszałyby ową symetrię, powodując, że mimo zwolnienia z długu na skutek sporządzenia planu dłużnik nadal w sposób nieuzasadniony czerpałby korzyści z odsetek narastających na rachunku depozytowym do dnia uprawomocnienia się lub wykonania planu. To z kolei niepotrzebnie otwierałoby problem dalszego rozdysponowania tych odsetek.

Zapraszamy do zapoznania się z całą publikacją, która jest dostępna w naszym sklepie.