Czy do naprawy samochodu ma zastosowanie art. 6 ust. 1 u.p.k.?

Wprowadzenie

Zastosowanie przepisu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta[1]. Przepis ten określa bowiem, że do umowy, na mocy której przedsiębiorca jest zobowiązany do przeniesienia własności towaru i wykonania usługi, stosuje się przepisy dotyczące umów zobowiązujących do przeniesienia własności. Pojawia się więc pytanie, czy tak opisany zakres przedmiotowy regulacji pozwala na zastosowanie przepisów ustawy o prawach konsumenta do wykonania usługi naprawy samochodu (może ona łączyć elementy wykonania usługi i nabycia części niezbędnych do wykonania usługi, a więc nabycia towaru).

Zakres stosowania u.p.k.

Przepis art. 1 u.p.k. stanowi, że ustawa określa prawa przysługujące konsumentowi, w szczególności:

1) obowiązki przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem;

2) zasady i tryb zawierania z konsumentem umowy na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa;

3) zasady i tryb wykonania przysługującego konsumentowi prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa;

4) zasady i tryb zawierania z konsumentem umowy na odległość dotyczącej usług finansowych.

4a) zasady i tryb wykonania praw konsumenta będącego stroną umowy zobowiązującej do przeniesienia własności towaru na konsumenta;

4b) zasady i tryb wykonania praw konsumenta będącego stroną umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej.

Rozszerzenie zakresu na umowy mieszane, a więc umowy łączące wykonanie usługi i przeniesienie własności towaru, następuje na mocy art. 6 ust. 1 u.p.k.

Podstawowym celem ustawy o prawach konsumenta jest transpozycja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE L Nr 304, s. 64 ze zm.)[2]. Obowiązek dokonania transpozycji dyrektywy 2011/83/UE nakłada na państwa członkowskie art. 28, zgodnie z którym państwa członkowskie zobowiązane były do przyjęcia i opublikowania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania dyrektywy do dnia 13 grudnia 2013 r., przy jednoczesnym wyznaczeniu najpóźniejszego terminu ich wejścia w życie na dzień 13 czerwca 2014 r.

W ramach nowelizacji dokonanej mocą ustawy z dnia 4 listopada 2022 r. o zmianie ustawy o prawach konsumenta, ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe[3] z dniem wejścia w życie (1.01.2023 r.), dodane zostały dwa nowe rozdziały: Rozdział 5A „Umowy zobowiązujące do przeniesienia własności towaru na konsumenta” oraz, związany bezpośrednio z implementacją dyrektywy 2019/770 Rozdział 5B „Umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej”.

Celem ustawy było ujednolicenie i doprecyzowanie przepisów dotyczących umów konsumenckich zawieranych w okolicznościach typowych, czyli w lokalu przedsiębiorstwa, w zakresie obowiązków informacyjnych, a także do ujednolicenia i doprecyzowania przepisów dotyczących umów konsumenckich zawieranych w okolicznościach nietypowych – a zatem poza lokalem przedsiębiorstwa oraz na odległość (w tym przez Internet) w zakresie obowiązków informacyjnych, wymogów formalnych związanych z zawieraniem takich umów oraz prawa odstąpienia od nich[4]. Wprowadzone przez ustawodawcę rozwiązania zostały poddane niemal powszechnej krytyce; tak np. choćby w odniesieniu do art. 6 ust. 1 u.p.k.[5]

Z uwagi na to, że dyrektywa 2011/83/UE, z mocy art. 4, wprowadza harmonizację zupełną, państwa członkowskie nie mogą w uregulowanym nią zakresie utrzymywać ani wprowadzać do swojego prawa krajowego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w dyrektywie. W związku z tym PrKonsU w zakresie, w jakim transponuje tę dyrektywę, co do zasady, ściśle odzwierciedla przyjęte w niej rozwiązania[6]. Jest to niezwykle istotne w kontekście omawianego zagadnienia, albowiem w sprawach umów naprawy samochodu zastosowanie muszą mieć wskazania wypływające z prawa unijnego[7] i orzecznictwa unijnego[8].

Wykładnia art. 6 ust. 1 u.p.k.

Rozszerzenie zakresu przedmiotowego ustawy na umowy mieszane ma miejsce na podstawie art. 6 ust. 1 u.p.k. Pod tym pojęciem należy rozumieć elementy treści różnych typów umów, które w drodze jednej (finalnej) umowy kreują jeden stosunek zobowiązaniowy obejmujący kilka obowiązków świadczenia[9]. Jak zauważa M. Załucki: „W sytuacji zawarcia przez strony takiej umowy, gdy obowiązki przedsiębiorcy z niej wynikające polegają na przeniesieniu własności i świadczeniu usług, wolą ustawodawcy do tego rodzaju umów należy stosować przepisy dotyczące umów zobowiązujących do przeniesienia własności. Wynika stąd, że zastosowanie <przepisów dotyczących umów zobowiązujących do przeniesienia własności> powinno mieć miejsce tylko, gdy przedsiębiorca zawarł umowę podlegającą regulacji ustawy, w wyniku której jest on zobowiązany łącznie do przeniesienia własności rzeczy i wykonania usługi. Chodzi tutaj więc m.in. np. o takie sytuacje, jak sprzedaż rzeczy i jej montaż”[10].

Wprowadzone rozwiązanie należy ocenić krytycznie, albowiem nie wiadomo na czym miałby polegać ten podwójny skutek umowy w części dotyczącej świadczenia usługi.

Należy się zgodzić z F. Zollem, że art. 6 ust. 1 u.p.k. powinien być stosowany do umów, w których świadczenie usługi ma charakter uboczny w stosunku do głównego świadczenia polegającego na obowiązku przeniesienia własności towaru (w rozumieniu art. 2 pkt 4a u.p.k., tj. rzeczy ruchomych oraz wody, gazu i energii elektrycznej, gdy są dostarczane w określonej ilości lub objętości, jak baterie, akumulatory, woda w butelkach, gaz w butlach itd.)[11]. Umowa mieszana może być uznana za umowę sprzedaży, jeżeli z okoliczności faktycznych wynika, że jej rzeczywistym celem jest przeniesienie własności towarów – chodzi tutaj o takie sytuacje, jak umowa sprzedaży połączona z przewozem rzeczy i/lub jej zamontowaniem w mieszkaniu lub domu konsumenta, umowa dostawy lub umowa o dzieło, jeżeli zobowiązanie przyjmującego zamówienie polega na wytworzeniu nowej rzeczy, która następnie ma zostać zmontowana przez przedsiębiorcę w domu lub mieszkaniu konsumenta.

Tym samym, umowa, w której głównym (dominującym) świadczeniem przedsiębiorcy jest świadczenie usługi, zaś przeniesienie własności towaru ma charakter podrzędny (uzupełniający), powinna być traktowana jako umowa o świadczenie usługi, do której art. 6 ust. 1 u.p.k. nie ma zastosowania[12].

Potwierdzenie tego poglądu można znaleźć w wyroku TSUE z dnia 14 maja 2020 r. (C-208/19, Legalis). W przywołanym judykacie wskazano, że artykuł 2 pkt 3 i 4 oraz art. 16 lit. c) dyrektywy 2011/83 należy interpretować w ten sposób, że umowa zawarta między architektem a konsumentem, na mocy której ten pierwszy jest zobowiązany do opracowania na rzecz drugiego, zgodnie z jego wymogami i życzeniami, ogólnego projektu domu jednorodzinnego, który ma być dopiero wybudowany, i w tym kontekście do sporządzenia [określonych] planów architektonicznych, nie stanowi umowy dostawy towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych w rozumieniu tego ostatniego przepisu. (…) Pojęcie „umowy o świadczenie usług” jest zdefiniowane w art. 2 pkt 6 dyrektywy 2011/83 w sposób szeroki, jako obejmujące każdą umowę inną niż umowa sprzedaży, na mocy której przedsiębiorca świadczy lub zobowiązuje się do świadczenia usługi na rzecz konsumenta, a konsument płaci lub zobowiązuje się do zapłacenia jej ceny. Z brzmienia tego przepisu wynika, że pojęcie to należy rozumieć jako obejmujące wszystkie umowy, które nie wchodzą w zakres pojęcia „umowy sprzedaży” zdefiniowanej w art. 2 pkt 5 rzeczonej dyrektywy[13].

W przypadku umowy odnoszącej się do naprawy samochodu, głównym (a często wyłącznym) świadczeniem będzie wykonanie usługi. Przeniesienie własności towaru (o ile w ogóle będzie mieć miejsce) stanowi świadczenie marginalne w stosunku do świadczenia głównego. Tym samym, nie jest dopuszczalne dokonanie aż tak daleko idącej wykładni rozszerzającej i objęcie zakresem przedmiotowym art. 6 ust. 1 u.p.k. umów naprawy samochodu.

Warto odnotować, że w piśmiennictwie zauważono, że u.p.k. narusza zasadę zupełności Kodeksu cywilnego, doprowadzając np. do systemowego wyłączenia z zakresu Księgi Trzeciej Tytułu IX Działu II Kodeksu cywilnego regulacji umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru na konsumenta (art. 43a u.p.k.) oraz odrębnego uregulowania umów o dostarczanie konsumentowi treści bądź usług cyfrowych (rozdz. 5b u.p.k.). „Niejednolicie reguluje się przedmiot ochrony z tytułu niezgodności z umową. W Kodeksie cywilnym mowa jest o odpowiedzialności z tytułu niezgodności rzeczy z umową z powodu wady fizycznej bądź prawnej, zaś w PrKonsU o sprzedaży bądź dostawie towaru lub o dziele będącym towarem, w tym towarem z elementem cyfrowym niezgodnym z umową. Wyróżnienie to budzi wątpliwości ponieważ, stosownie do art. 2 pkt 4a PrKonsU, towarem jest rzecz ruchoma, a także woda, gaz i energia elektryczna, w przypadku gdy są oferowane do sprzedaży w określonej objętości lub ilości, a więc przedmiot standardowo objęty kodeksową ochroną rękojmi. Zmiany te należy ocenić krytycznie, jako wyraz nieprzemyślanej, przypadkowej i wtórnej dekodyfikacji naszego prawa cywilnego. Podstawowe zasady ochrony konsumentów wymagają, aby kontrakty zawierane i wykonywane z ich udziałem doczekały się jednolitej, skodyfikowanej regulacji o charakterze semiimperatywnym, co pozwoliłoby uniknąć wielu wątpliwości interpretacyjnych. W związku z tym, należy postulować nie tylko powrót do stanu prawnego sprzed 1 stycznia 2023 r. i reimplementacji dyrektyw 2019/770 i 2019/771 do Kodeksu cywilnego zgodnie ze zgłaszanymi projektami doktryny24, ale także przedstawić dalej idące propozycje kodyfikacji przepisów art. 2–38 PrKonsU, np. odpowiednio do Działu II Tytułu IV Księgi I oraz Tytułu III Księgi III”[14].

Przedstawiona analiza wskazuje, że do umowy naprawy samochodu (jako umowy mieszanej, łączącej element usługi z ewentualnym przeniesieniem własności towaru), nie będzie miała zastosowania ustawa o prawach konsumenta, albowiem rozszerzenia zawartego w art. 6 ust. 1 u.p.k. nie można stosować do tego typu umów.

[1] Dz.U. z 2024 r., poz. 1796; dalej: u.p.k.

[2] Zob. uzasadnienie projektu ustawy o prawach konsumenta, Druk sejmowy Nr 2076, Sejm RP VII kadencji, s. 1

[3] Dz.U. z 2022 r., poz. 2337.

[4] Zob. uzasadnienie projektu ustawy o prawach konsumenta, Druk sejmowy Nr 2076, Sejm RP VII kadencji, s. 1–2.

[5] Zamiast wielu: F. Zoll, Problem z pojęciem umowy sprzedaży w nowej ustawie o prawach konsumenta – zagadnienie umów mieszanych z obowiązkiem świadczenia usługi, Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2014, nr 4, s. 13.

[6] P. Horosz, Komentarz do art. 1 u.p.k., Legalis 2024, Nb 3.

[7] Zob. np. Wytyczne KE 525/01, s. 9.

[8] Zob. np. wyrok TSUE z dnia 14 maja 2020 r., C-208/19, Legalis.

[9] M. Załucki, Komentarz do art. 6 u.p.k., Legalis 2024, Nb 1.

[10] Ibidem, Nb 2.

[11] F. Zoll, op. cit., s. 13.

[12] T. Czech, Prawa konsumenta. Komentarz, Warszawa 2020, s. 197.

[13] Wyrok TSUE z dnia 14 maja 2020 r., C-208/19, Legalis.

[14] W.J. Kocot, A. Olejniczak, System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, t. 9, Warszawa 2023, s. 43.