Zabezpieczenie roszczeń w sprawach własności intelektualnej po nowelizacji z 9.03.2023 r.

Wprowadzenie

Mocą ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[1] wprowadzono nowe rozwiązania odnoszące się do zabezpieczenia roszczeń w sprawach z zakresu własności intelektualnej.

Postępowanie odrębne w sprawach własności intelektualnej

Odrębny tryb postępowania w sprawach własności intelektualnej został wprowadzony do ustawy procesowej ustawą z dnia 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[2]. Przyczyną wyodrębnienia postępowania w sprawach własności intelektualnej był szczególny materialnoprawny charakter rozpoznawanych w nim spraw, a zwłaszcza wysoki stopień ich skomplikowania. Skoncentrowanie ich w Kodeksie postępowania cywilnego miało na celu ujednolicenie uregulowań w tym zakresie, a co za tym idzie – lepszą implementację dyrektywy 2004/48/WE.

Zasadność stworzenia dla określonych spraw postępowań odrębnych wynika z wielu czynników, wśród których wymienia się np. swoistość, szczególny charakter, a także konieczność zapewnienia ich sprawnego przebiegu. Okolicznościami, które przesądziły o wyodrębnieniu postępowania odrębnego w sprawach własności intelektualnej, były m.in.: wysoki stopień skomplikowania spraw, zasadność orzekania przez sędziów posiadających odpowiednie kwalifikacje i stopień specjalizacji, konieczność ujednolicenia orzecznictwa, specyficzne środki ochrony prawnej (jak np. wezwanie do udzielenia informacji czy zabezpieczenie środków dowodowych), zasadność stworzenia unormowań procesowych wspólnych dla wszystkich spraw z zakresu własności intelektualnej, dążenie do poprawy jakości i szybkości w rozpoznawaniu spraw i ich rozstrzyganiu, a także wyeliminowanie rozbieżności procesowych istniejących w różnych ustawach z zakresu własności intelektualnej[3].

Postępowanie odrębne w sprawach własności intelektualnej ma charakter obligatoryjny, a więc ex lege (bez konieczności składania wniosku przez strony) obejmuje sprawy określone w art. 479(89) k.p.c. Przepis ten wyróżnia dwa rodzaje spraw. Po pierwsze, sprawy własności intelektualnej sensu stricto (art. 479(89) k.p.c.). Po drugie, wymienione w art. 479(89) k.p.c. sprawy własności intelektualnej „w rozumieniu niniejszego działu”, czyli sprawy własności intelektualnej w znaczeniu procesowym, podlegające rozpoznaniu w omawianym postępowaniu odrębnym niezależnie od tego, czy na płaszczyźnie materialnoprawnej są uznawane za sprawy własności intelektualnej[4].

Zmiany w zakresie zabezpieczenia roszczeń

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na rozwiązanie wprowadzone w przepisie art. 730(1) § 1(1) k.p.c. Przywołany przepis określa, że w sprawach wymienionych w art. 479(89) k.p.c. sąd w ramach oceny, czy uprawdopodobniono roszczenie, bierze pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego w innym toczącym się postępowaniu. Okoliczność tę ustala się w oparciu o informacje pochodzące od stron, chyba że jest ona znana sądowi z urzędu.

Postępowanie zabezpieczające stanowi procesową formę tymczasowej ochrony prawnej i spełnia pomocniczą rolę w stosunku do postępowania rozpoznawczego, zaś jego celem jest zapewnienie efektywności orzeczenia wydanego w postępowaniu, w którym wierzyciel ma dochodzić swego roszczenia, jednakże bez przesądzania o kształcie przyszłego rozstrzygnięcia w sprawie. W myśl art. 730 § 1 k.p.c., w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd można żądać udzielenia zabezpieczenia, z tym że zgodnie z art. 730(1) § 1 k.p.c., udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Dla udzielenia zabezpieczenia konieczne jest zatem kumulatywne zaistnienie dwóch przesłanek określonych w art. 730(1) k.p.c., a więc uprawdopodobnienie roszczenia oraz wykazanie interesu prawnego. Stosownie do przepisu art. 730(1) § 2 k.p.c., interes prawny istnieje, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Natomiast roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli prima facie istnieje znaczna szansa na jego istnienie, co nie wyklucza tego, iż w świetle głębszej analizy stanu faktycznego i prawnego, sąd poczyni odmienną ocenę[5]. Wymóg uprawdopodobnienia, a nie dowiedzenia istnienia roszczenia, oznacza zwolnienie strony, obciążonej ciężarem takiego uprawdopodobnienia, z obowiązku zachowania szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym (art. 243 k.p.c.).

Powołany wcześniej przepis art. 730(1) § 1(1) k.p.c. nakazuje sądowi w toku postępowania o udzielenie zabezpieczenia badać prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego w innym postępowaniu, co z pewnością powinno mieć zastosowanie w tych sprawach własności intelektualnej, w których powód (uprawniony) dochodzi ochrony prawa wyłącznego (tj. w sprawach o naruszenie praw wyłącznych). W takich bowiem przypadkach, sąd rozpoznający wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jako przesłankę negatywną wniosku, traktować powinien wysokie prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego[6]. Ponadto, prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego w innym toczącym się postępowaniu sąd powinien ocenić na podstawie informacji pochodzących od obydwu stron – nie tylko uprawnionego, ale także obowiązanego.

W zakresie, w jakim ustawodawca nakazał sądowi oceniać prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego na podstawie informacji znanych sądowi z urzędu, wskazać należy, że nie chodzi tutaj o poszukiwanie informacji przez sąd, a wyłącznie fakty znane sądowi z innego, prowadzonego przez sąd, postępowania. W myśl art. 228 § 2 in fine k.p.c. sąd powinien zwrócić na te fakty uwagę stron.

W piśmiennictwie zwrócono jednak uwagę, że ocena prawdopodobieństwa unieważnienia prawa wymaga zapoznania się ze stanowiskami stron oraz dowodami przedstawionymi w ramach toczącego się postępowania, gdyż wnioskodawca ma obowiązek informację o istnieniu takiego postępowania jedynie podać (art. 736 k.p.c.), natomiast to najczęściej w interesie obowiązanego leży przedstawienie sądowi materiałów, które umożliwią wzięcie wskazanej okoliczności pod uwagę[7]. „Z uwagi na to, że ocena ta odnosi się do wyniku „innego toczącego się postępowania”, starania strony lub uczestnika powinny być ukierunkowane na to, by sąd zapoznał się z treścią pism i dowodami przedstawionymi w postępowaniu o unieważnienie. Samo przedstawianie twierdzeń i dowodów świadczących o istnieniu przesłanek do unieważnienia prawa wyłącznego jawi się jako niewystarczające. Można zakładać, że w praktyce składane będą wnioski o to, by sąd zwrócił się do innego sądu lub organu o wypożyczenie akt toczącego się postępowania o unieważnienie. Działanie takie może być obliczone na przedłużenie postępowania w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie (jak i samego postępowania o unieważnienie) i tym samym tworzy zagrożenie z punktu widzenia zasady szybkości postępowania”[8].

Drugą istotną zmianą jest wprowadzenie rozwiązania zawartego w art. 755 § 2(2) k.p.c. Ustawodawca przyjął, że w sprawach wymienionych w art. 479(89) k.p.c. sąd udziela zabezpieczenia po wysłuchaniu obowiązanego, chyba że konieczne jest natychmiastowe rozstrzygnięcie wniosku. Nie dotyczy to sposobów zabezpieczenia w całości podlegających wykonaniu przez komornika albo polegających na ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego.

Obowiązek wysłuchania obowiązanego przed wydaniem postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia zakazowego należy ocenić pozytywnie, ponieważ zmiana ta znacznie obniża ryzyko udzielenia ochrony niesłusznym interesom.

Niemniej jednak, konstrukcja przepisu jest wadliwa. Po pierwsze, uznać należy, iż przepis art. 755 § 2(2) k.p.c. znajdzie zastosowanie w postępowaniu o zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych we wszystkich sprawach własności intelektualnej, zarówno tych wymienionych w art. 479(89) k.p.c., jak i tych wymienionych w innych przepisach, gdyż brak jest argumentów wskazujących, że regulacja miałaby zastosowanie w jednych sprawach z zakresu własności intelektualnej, a w innych nie. Po drugie, niezrozumiałe jest sformułowanie odnoszące się do pojęcia „sposobów zabezpieczenia w całości podlegających wykonaniu przez komornika albo polegających na ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego”. Każdy sposób zabezpieczenia jest podlegający wykonaniu przez komornika lub niepodlegający wykonaniu przez komornika; nie ma więc sposobów podlegających wykonaniu „w całości”.

Trzecim wprowadzonym rozwiązaniem jest uregulowanie zawarte w art. 755 § 2(3) k.p.c., który określa, że w sprawach wymienionych w art. 479(89) k.p.c. sąd oddala wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli został on złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego. Intencją ustawodawcy była próba ustawowego uregulowania stosowania instytucji zabezpieczenia tam, gdzie spełniona jest przesłanka pilności, gdyż upływ czasu, który pozostaje bez reakcji uprawnionego, staje się zaprzeczeniem samej idei zabezpieczenia. Jednocześnie pojawia się wątpliwość, czy przywołana okoliczność może podlegać ocenie na tle przesłanki interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, jak również należy zauważyć, że w praktyce ustalenie daty powzięcia wiadomości o naruszeniu może napotykać na trudności.

Podsumowanie

Mając powyższe na względzie, należy uznać, iż nowe przepisy postępowania zabezpieczającego stanowią odpowiedź na wątpliwości jakie pojawiły się co do szczegółowych regulacji odnoszących się do postanowienia o zabezpieczeniu roszczeń zakazowych. Tym samym, kierunek większości zmian należy ocenić pozytywnie, choć niektóre z rozwiązań należy ocenić nadal krytycznie.

[1] Dz.U. z 2023 r., poz. 614; dalej: k.p.c.

[2] Dz.U. z 2020 r., poz. 288.

[3] M. Barczewski, O. Zinkiewicz-Będźmirowska [w:] Postępowania odrębne. System Postępowania Cywilnego. Tom 6, A. Machnikowska (red.), Warszawa 2022, s. 940.

[4] M. Dziurda [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego. Tom II. Część III. Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji. Postępowania odrębne w szczególnych kategoriach spraw, S. Cieślak (red.), Warszawa 2023, rozdział VII, nr 1.2.4.

[5] Por. postanowienia SA w Szczecinie z dnia 27 kwietnia 2006 r., I ACz 468/, Lex nr 516571 i z dnia 28 grudnia 2006 r., I ACz 1129/06, Lex nr 516576.

[6] Zob. postanowienie SO w Warszawie z dnia 14 września 2023 r., XXII GWo 313/23, Lex nr 3643370.

[7] M. Balcerzak, Nowe przepisy dotyczące zabezpieczania roszczeń w sprawach własności intelektualnej (obowiązujące od 1 lipca 2023 r.), Radca Prawny. Zeszyty Naukowe 2023, nr 3, s. 107.

[8] Ibidem.